Конопля – жай ғана өсімдік емес. Оның артында ерекше дәмі, хош иісі және әсерімен танымал ерекше сорттардан тұратын бай мұра жатыр. Алайда, уақыт өте келе бұл сорттардың көбісі жоғалып кетті, және бүгінде біз тек оларды еске аламыз немесе олардың генетикалық материалдары бір күні қалпына келеді деп үміттенеміз. Конопля әлемінің осындай жоғалған құндылықтары туралы, олардың ерекшеліктері мен қасиеттері аңызға айналған сорттары туралы айтып өтейік.
Сирек сорттар қалай жойылды?
Каннабистің бірегей генетикасының жоғалуы – соңғы онжылдықтарда конопля әлемін күрт өзгерткен экономикалық, саяси және мәдени факторлардың күрделі өзара байланысының нәтижесі. Алдымен жаһандану және каннабис индустриясындағы жаппай селекцияның өсуі тұрақты сипаттамалары бар жоғары өнімді Northern Lights, Blue Dream және OG Kush сияқты көптеген жаңа сорттардың пайда болуына әкелді. Бұл сорттар тұрақтылығы, жоғары өнімділігі және күшті әсерімен танымал болып, коммерциялық тұрғыдан да тиімді болды. Алайда, дәл осындай танымалдық пен болжамдылық ескі лендрейстер мен олардың негізінде жасалған гибридтерге тән болмады.
Мәселе мынада, сирек кездесетін лендрейстер тек белгілі бір өсіру жағдайларында ғана байқалатын бірегей қасиеттерге ие болды және жаңа жоғары өнімді сорттарға қарағанда көбірек ұқыптылықты талап етті. Сонымен қатар, гибрид жасаушылар лендрейстерді негіз ретінде қолданып, ата-аналық өсімдіктердің дәстүрлі қасиеттері мен ерекше әсерлерін сақтайтын сорттарды дамытты. Алайда, коммерциялық сорттардың кеңінен таралуы нәтижесінде, көптеген түпнұсқа лендрейстер мен олардың гибридтері жойылып кетті, өйткені өнімді гибридтер оларды айналымнан ығыстырып шығарды.
Осы жағдайды саяси факторлар одан әрі ушықтырды. Афганстан, Таиланд және Мексика сияқты лендрейстер дәстүрлі түрде өсірілетін елдерде билік конопля өсіруге қатаң шектеулер енгізді. Мысалы, Афганстанда халықаралық қауымдастықтың қысымымен жүздеген плантация жойылды, бұл Mazar-I-Sharif сияқты сорттардың жоғалуына әкелді. Ливан сияқты бай конопля мұрасы бар басқа аймақтарда антиканнабистік заңдар дәстүрлі өсіру әдістерін ығыстырып, Lebanese Red сияқты ескі сорттарды жоғалу шегіне жеткізді.
Сирек сорттардың жоғалуына тағы бір себеп – климаттың өзгеруі болды. Конопля – өсу ортасының жағдайларына өте сезімтал өсімдік. Белгілі бір климаттық жағдайларға бейімделген көптеген сорттар мен лендрейстер температура мен ылғалдылықтың өзгеруіне байланысты өз отанында жойылу қаупіне ұшырады.
Бүгінгі таңда сирек кездесетін каннабис сорттары – бұл жай ғана жоғалған хош иістер мен әсерлер емес, сонымен қатар маңызды генетикалық мұра. Әрбір лендрейс пен гибрид белгілі бір аймақтың жағдайларына бейімделген гендердің ерекше комбинациясын сақтап келеді. Бұл сорттардың жоғалуы тек әртүрлілікті азайтып қана қоймай, қайталанбас қасиеттері бар жаңа өсімдіктерді селекциялау мүмкіндіктерін шектейді. Бұл жағдай конопля индустриясы үшін өте өкінішті.
Енді табылмайтын (дерлік) сорттар
Кезінде қайталанбас тазалығы мен ерекше сипаттарымен танымал болған көптеген аңызға айналған каннабис сорттары бүгінде тек естеліктер мен анекдоттарда ғана кездеседі. Өзі туған өңірдің "дәмі" мен уақыттың ерекше рухын сақтаған, мәдени және биологиялық құндылығы зор, жойылып кеткен немесе жойылуға жақын бірнеше сорттар бар.
Lebanese Red
Бұл бірегей ливандық сорт қызғылт шайырлы құрылымымен және ерекше хош иісімен танымал болды. Lebanese Red негізінде атақты ливандық хашиш жасалған, ол ондаған жылдар бойы Таяу Шығыста және басқа аймақтарда жоғары сұранысқа ие болған. Сорт бай, дәмді, ағаш иістерімен үйлескен және терең тыныштандыратын әсерімен ерекшеленді, бұл әсіресе білгірлер тарапынан жоғары бағаланды. Алайда Ливандағы саяси тұрақсыздық пен өнімділігі жоғары жаңа сорттардың шығуы бұл жағдайға әсер етті. Ерекше қызыл шайырлы Lebanese Red бұталары коммерциялық тұрғыда тиімдірек гибридтерге жол берді, және қазіргі таңда бұл сорттың таза генетикасы дерлік жоғалып кетті. Зерттеушілер мен коллекционерлер бұл ерекше сортты қалпына келтіру үшін қалған генетикалық материалдарды іздеуде, бірақ бұл тапсырма жыл өткен сайын күрделене түсуде.
Thai Sativa Landrace
Thai Sativa Landrace сорты — әлемді ерекше әсерімен және тропикалық хош иісімен жаулап алған "алғашқы сатива". Оригиналды тай сативасы ТГК құрамының жоғары деңгейімен және ештеңемен шатастырылмайтын цитрус иісімен танымал болды. 60-шы және 70-ші жылдары бұл сорт контрмәдениет қозғалыстары арасында керемет танымалдылыққа ие болды және атақты Thai Stick ("тай таяқшасы") секілді көптеген гибридтердің негізін қалады. Бұл сорт ұзаққа созылатын, әсерлі көңіл-күй сыйлап, шығармашылық ойды оятатын әсерге ие болды. Алайда Thai Sativa Landrace-тың таза генетикасы біртіндеп гибридтерге араласып, бүгінде коммерциялық нарықта түпнұсқа "тайлық" сортты табу қиын. Оның ең жақсы кездерін көргендер оны шабыттандырып, жеңілдік сезіміне бөлейтін "жанды" сорт ретінде еске алады.
Chemdawg 91
Chemdawg 91 — 90-шы жылдардың аңызы, АҚШ-та каннабис мәдениетіне үлкен әсер еткен сорт. Бұл сорт өзіне тән өткір дизель иісімен және ылғалды топырақтың хош иісімен, сондай-ақ керемет әсерімен танымал болды. Chemdawg 91 осындай әйгілі гибридтердің, мысалы, Sour Diesel және OG Kush негізіне айналып, бірден босаңсытып, эйфорияның жарқын толқынына бөлейтін әсері үшін танылды. Бүгінде Chemdawg 91-дің бастапқы генетикасы іс жүзінде жоғалып кетті, және кейбір тұқым банктері оны сақталған клондар арқылы қайта жасауға тырысқанымен, нағыз "таза қанды" Chemdawg 91 — сирек кездесетін құбылыс. Сорт өзінен таралған гибридтер арқылы өмір сүруде, бірақ оның ерекше дәмі мен әсерлерінің "жарылысқа толы" бастапқы профилі тарих беттерінде қалды.
Sweet Tooth
Sweet Tooth, 2000-жылдардың басында өзінің тәтті, жеміс тәрізді хош иісі және көгеруге төзімділігімен танымал болған каннабис сорты, гроверлер үшін нағыз олжа еді. Жемістер мен карамельдің жұмсақ дәміне ұқсас бұл сорт жеңіл тыныштандыратын әсер беретін тепе-теңдікке ие болатын. Sweet Tooth, көптеген басқа сорттар сияқты, коммерциализацияның құрбаны болды, өйткені оның салыстырмалы түрде төмен өнімділігі мен баяу өсуі жаппай өндіру жағдайында оны тиімсіз етті. Бүгінде заманауи гибридтер бастапқы дәмді қалпына келтіруге тырысады, бірақ өзіне тән бай хош иісі мен жеңіл тыныштандыратын әсерімен ерекшеленетін түпнұсқа Sweet Tooth нұсқасы іс жүзінде жоғалып кетті.
Acapulco Gold
Тағы бір аңызға айналған сорт — Мексикадан шыққан Acapulco Gold, ол 60-шы жылдардағы контрмәдениеттің символына айналған. Сорт алтын түстес ерекше бүршіктерімен, карамель мен жердің ноталары бар қанық хош иісімен және күшті эйфорикалық әсерімен назар аудартты. Бір кездері Acapulco Gold "алтын стандарт" деп есептелді, ұзаққа созылатын, шабыттандыратын әсері бар, босаңсу мен қуаттың үйлесімін іздегендер арасында жоғары бағаланды. Алайда, климаттың өзгеруі және жылдамырақ әрі тұрақты сорттарға деген сұраныс бұл сорттың таза генетикасын дерлік жойды, және қазіргі таңда оны түпнұсқа күйінде табу іс жүзінде мүмкін емес. Қазіргі гибридтер оның генетикасының бір бөлігін сақтағанымен, түпнұсқа Acapulco Gold коммерциялық плантациялардан жоғалып кетті.
Panama Red
Panama Red — 60-шы және 70-ші жылдардағы еркіндік пен контрмәдениеттің символына айналған, Панамадан шыққан культтік сорт. Бұл қуатты сативалық сорт қызғылт реңкті гүлдері және дәмдеуіштер мен цитрус ноталары аралас қанық дәмімен ерекшеленді. Panama Red пайдаланушыларға ұзаққа созылатын, эйфорикалық әсер беріп, көңіл-күйді көтеретін қасиетімен танымал болды. Дегенмен, бұл сорттың гүлдеу кезеңі ұзақ әрі өнімділігі төмен болғандықтан, Panama Red жоғары өнімді гибридтермен ығыстырылып, қазір бұл сорттың түпнұсқа генетикасын тек сирек коллекцияларда ғана кездестіруге болады. Ол тұтас бір дәуірдің символына айналып, оның әсерін бастан кешкендердің есінде қалды.
Mazar-I-Sharif
Ауғанстанның Мазари-Шариф аймағынан шыққан бұл сорт ТГК құрамының жоғары деңгейімен және үлкен, шайырлы бүршіктерімен танымал болды. Mazar-I-Sharif жоғары сапалы ауғандық хашиш өндірісінде қолданылған және суық ауа райына төзімділігі өте жоғары болған, бұл оны Ауғанстанның солтүстік аймақтары үшін мінсіз сортқа айналдырды. Бұл сорттың терең, тыныштандыратын әсері мен бірегей дәмдеуіштерге толы хош иісі ешбір басқа сортпен салыстыруға келмейді. Алайда, аймақтағы соғыс және экономикалық қиындықтар салдарынан Mazar-I-Sharif сорттарының таза генетикасы қазіргі кезде дерлік жоғалған. Бұл сорт ежелгі Ауғанстанның мәдениеті мен дәстүрлерін сақтағандай, бірақ оны таза күйінде табу іс жүзінде мүмкін емес.
Генетиканы қалпына келтіру
Лендрейстер мен басқа да сирек каннабис сорттарын қайта жаңғырту — бұл жай ғана жұмыс емес, ғылымға деген қызығушылық пен осы мәдениетке деген махаббатты біріктіретін миссия. Соңғы жылдары әлемнің түкпір-түкпірінен генетиктер мен адал энтузиастар бірлесіп ескі сорттарды қалпына келтіріп, каннабистің генетикалық әртүрлілігін сақтауға күш салуда. Бұл мамандар генетикалық банктерде сирек үлгілерді жинап, сақтап, оларды жоғалып бара жатқан сорттардың "естеліктер қоймасы" ретінде қорғауда. Әрбір ұсақ детальді сақтау үшін олар күрделі әдістерді қолданады: тұқымдарды табиғи климаттық жағдайларға еліктейтін ортада сақтау, генетикалық мәліметтерді мұқият тіркеу және жүйелеу.
Бұл процесте ДНҚ талдауы мен генетикалық секвенирлеу сияқты заманауи биотехнологиялар маңызды рөл атқарады. Бұл технологиялар генетиктерге сақталған үлгілерді дәл анықтап, табиғатта жоқ сорттардың генетикалық профильдерін қалпына келтіруге мүмкіндік береді. ДНҚ талдауы түпнұсқа генетиканың қалған бөліктерін анықтауға көмектеседі, ал клондау мен криосақтау әдістері сирек үлгілерді ұзақ жылдарға сақтауға мүмкіндік береді. Кейбір жағдайларда, тіпті ондаған жылдар бұрын жиналған тұқымдарды анықтап, жоғалған түпнұсқаларға барынша жақын өсімдіктерді өсіруге болады.
Дегенмен, бұл жол өте күрделі, орасан зор уақыт, ресурстар және шыдамдылықты талап етеді. Сирек үлгілер табылып, өсірілген күннің өзінде, лендрейстер мен классикалық гибридтерді ерекше еткен дәм, хош иіс және әсерлерді сақтау және жеткізу маңызды. Қалпына келтіру тек селекционерлердің ғана емес, сонымен қатар бұл сорттардың дамыған тарихи, мәдени және климаттық жағдайларын білуді де талап етеді. Мысалы, Acapulco Gold сортын қайта жаңғырту үшін зерттеушілерге Акапулько аймағының бірегей климаттық жағдайларын ескеріп, сорттың бастапқы әсері мен сипаттамаларын барынша қайталау қажет.
Бұл процестің тағы бір жағы бар. Лендрейстерді қайта оралту — бұл тек "ескі" сорттарды жаңғырту емес. Бұл сонымен бірге қазіргі каннабис нарығын заманауи гибридтерде қайта жасау мүмкін болмайтын жаңа (және бір мезгілде ескі) қасиеттермен байыту мүмкіндігі. Әрбір қалпына келтірілген лендрейс — бұл тек каннабис сорты ғана емес. Бұл – сол өсімдіктерді өсіріп, сақтаған ұрпақтар туралы естелік, табиғатпен және тарихпен байланыстыратын құнды мәдени мұра. Қайта қалпына келтірілген лендрейстер қазіргі коммерциялық сорттардың хош иістері мен әсерлеріне әртүрлілік қосып, әлемге өзінің туған жерінде ғасырлар бойы өсірілген каннабистің "рухын" жеткізе алады.
Алайда, көптеген мамандар генетиканы қалпына келтіру процесі саналы көзқарасты және табиғи ресурстарға құрметпен қарауды талап ететінін ескертеді. Каннабис тек өндірістік шикізат емес, сонымен бірге өзіндік табиғи тарихы бар тірі өсімдік екенін ұмытпау маңызды. Осы құрметті сақтай отырып қана жоғалған сорттарды сәтті қайта жаңғыртып, лендрейстердің ежелгі жолын сақтап қалуға мүмкіндік береді.
Сондықтан, мүмкін, бір күні конопля нарығында жай психоактивті әсерден гөрі тарихпен байланыс орнататын нағыз Thai Sativa, Panama Red немесе Mazar-I-Sharif бүршіктерін көретін шығармыз.
