Әр саңырауқұлақ — өз ішінде тұтас Әлемді жасырып тұрған шағын ғалам. Бұл қарапайым организмдер таңғажайып көбейту қабілетіне ие, ал олардың басты құралы — споралар. Споралар табиғатта "тұқым" іспетті, желдің ағынымен қашықтықтарды бағындырып, өсіп-өнуге лайықты жерлерді табады.
Споралық із жасаудың процесі осы сиқырға жақын болуға мүмкіндік береді. Бұл тек фольга немесе қағазда қалған өрнек емес. Бұл — саңырауқұлақтың генетикалық кодының нағыз "ізі", оның бірегей "саусақ ізі". Споралардың қалдырған әрбір сызығы мен нүктесінде саңырауқұлақтың биологиясы, қасиеттері мен әлеуеті туралы ақпарат жасырылған. Бұл микроскопиялық әлемге ашылған терезе, оны зерттеуге дайын әрбір адам үшін қолжетімді.
Не үшін қажет?
Споралық із — бұл қызықты тәжірибеден де көп нәрсе. Бұл зерттеу, шығармашылық және практикалық қолдану үшін ашылған мүмкіндіктердің құралы. Міне, оның маңыздылығын көрсететін бірнеше себеп:
- Саңырауқұлақтарды өсіру. Споралық із — жаңа саңырауқұлақ мәдениетін өсіруге арналған бастапқы материал. Бұл бірнеше ұрпақ бойы өнім беретін жаңа мицелийлерді жасауға мүмкіндік береді.
- Генетиканы зерттеу. Әрбір споралық із саңырауқұлақтың бірегей генетикалық ақпарат жиынтығын қамтиды. Бұл түрді, сұрыпты анықтауға, сондай-ақ селекция немесе ғылыми зерттеулер үшін пайдалы ерекшеліктерді анықтауға көмектеседі.
- Коллекциялау. Споралық іздер — тек құрал емес, сонымен қатар жинақтауға болатын ерекше құндылық. Табиғат жасаған қайталанбас өрнектер сіздің коллекцияңызды сәндеп, пікірлестер алдында мақтанышқа айналуы мүмкін.
- Шығармашылық әдіс. Ерекше нәрсе іздегендер үшін споралық іздер шабыт көзі бола алады. Олар өнерде, ерекше суреттер немесе инсталляциялар жасау үшін жиі қолданылады.
Жұмысқа не қажет?
Споралық іздерді жинау — бұл қызықты процесс, ол сізден тек шыдамдылықты ғана емес, сондай-ақ мұқият дайындықты талап етеді. Нәтиже күткеніңізден асып түсуі үшін, алдын ала барлық қажетті материалдарды жинау маңызды. Міне, сізге қажет заттар мен құралдардың егжей-тегжейлі тізімі.
Саңырауқұлақтар
Споралық іздердің негізі — саңырауқұлақтар. Толығымен ашылған қалпақшасы және дені сау споралық табақшалары бар жаңа үлгілерді таңдаңыз. Ең қолайлысы — пісіп жетілген, бірақ әлі бұзылмаған саңырауқұлақтар. Сыртқы түріне назар аударыңыз: саңырауқұлақта зақым, көгеру немесе кеуіп қалу белгілері болмауы керек. Қалпақшалар құрғақ және таза, субстраттың жабысқан бөлшектерінсіз болуы қажет. Мұндай саңырауқұлақтар айқын әрі сапалы із береді.
Із жасауға арналған материал
Споралардың түсуіне арналған материал қажет болады. Бұл мыналар болуы мүмкін:
- Фольга — контрастты және анық көрінетін із жасау үшін ең жақсы нұсқа.
- Глянецті қағаз — эстетикалық нәтиже алғысы келетіндер үшін қолайлы.
- Пластик — егер ізді зерттеулер үшін қолдануды жоспарласаңыз, ыңғайлы әрі ұзаққа жарамды материал.
Маңыздысы, беті тегіс және құрылымсыз болуы қажет. Картон немесе мата сияқты кеуекті материалдар жарамсыз, себебі споралар олардың құрылымына еніп кетіп, шығарылуы қиын болады.
Құрал-саймандар
Дәлдік пен ұқыптылық маңызды, сондықтан мына құралдарды дайындаңыз:
- Жіңішке пышақ немесе скальпель. Онымен саңырауқұлақ қалпақшасын аяқшасынан бөлуге болады. Құрал өте таза және өткір болуы керек, қалпақшаға зақым келтірмеу үшін.
- Пинцет. Материалдармен және саңырауқұлақтармен қолмен байланыссыз жұмыс істеу үшін қажет.
- Спирт. Концентрациясы кемінде 70% болатын антисептик пышақты, пинцетті және жұмыс орнын зарарсыздандыруға қажет.
Контейнер
Споралардың түсуіне қажетті жағдай жасау үшін герметикалық ыдыс қажет. Бұл мыналар болуы мүмкін:
- Қақпағы бар пластикалық контейнер.
- Шыны банка.
- Ылғалдылықты сақтайтын кез келген басқа ыдыс.
Саңырауқұлақ қалпақшасы контейнер қабырғаларына немесе бір-біріне тимейтінін қадағалаңыз.
Қорғаныс
Стерильділік — споралық іздерді жасау кезінде басты мәселе. Ластану қаупін азайту үшін мыналарды қолданыңыз:
- Стерильді қолғаптар. Олар материалдардың терідегі микробтармен байланысын болдырмайды.
- Маска. Сілекей немесе тыныс бөлшектерінің жұмыс материалдарына түсуін болдырмайды.
- Бас киім. Жұмыс аймағына шаштың түсуіне жол бермейді.
Осы шаралар іздердің тазалығын сақтап, сыртқы ластанулардан қорғауға мүмкіндік береді.
Зип-лок пакеттері
Споралық іздер дайын болғаннан кейін оларды сыртқы ортадан қорғау қажет. Герметикалық жабылатын пакеттерді пайдаланыңыз. Орташа өлшемдегі зип-лок пакеттері (мысалы, 8х10 см) өте ыңғайлы, себебі оларды таңбалау оңай. Егер ұзақ уақыт сақтауды жоспарласаңыз, пакеттің ішіне ылғал сіңіргіш қосуға болады.
Барлық материалдар мен құралдарды алдын ала бір жерге жинаңыз, бұл жұмысты кідіріссіз аяқтауға көмектеседі. Дайындық — сәттіліктің 50%-ы! Стерильділікке ерекше көңіл бөліңіз, сонда сіздің споралық іздеріңіз функционалды әрі эстетикалық жағынан мінсіз болады.
Қадамдық нұсқаулық
Споралық із жинау — егжей-тегжейге мұқият назар аударуды қажет ететін процесс, бірақ оны жаңадан бастағандар да оңай орындай алады. Төменде сапалы және анық споралық із жасаудағы толық нұсқаулық берілген:
Материалды дайындаңыз
Қалпақшаны кесіңіз
Қалпақшаны жабын табақшаларымен төмен қаратып қойыңыз
Ылғалды орта жасаңыз
24 сағатқа қалдырыңыз
Қалпақшаны алып, ізді тексеріңіз
Ізді құрғатыңыз
Қаптаңыз және таңбалаңыз
Алдымен із жасауға арналған негізді дайындаңыз. Таңдалған материалды (фольга, глянецті қағаз немесе пластик) таза және тегіс бетке жайыңыз. Материалдың мыжылмағанына, ластанбағанына және толық құрғақ екеніне көз жеткізіңіз. Егер бірнеше із жасауды жоспарласаңыз, материалды саңырауқұлақ қалпақшасынан сәл үлкенірек бөліктерге кесіп, кейін оларды орау және таңбалау оңай болатындай етіп дайындаңыз.
Стерильді пышақ немесе скальпельді қолданып, саңырауқұлақ қалпақшасын аяқшасынан мұқият бөліңіз. Қалпақшаны тегіс жатқызу үшін аяқшаны мүмкіндігінше қалпаққа жақын етіп кесіңіз. Жабын табақшаларына (пластинкаларына) зақым келтірмеуге тырысыңыз, себебі споралар солардан бөлінеді. Егер саңырауқұлақ нәзік немесе тым кішкентай болса, пинцетті қолданыңыз.
Саңырауқұлақ қалпақшасын дайындалған материалға мұқият орналастырыңыз, жабын табақшаларын төмен қаратыңыз. Оның материал бетіне толық тиіп тұрғанына көз жеткізіңіз. Егер бірнеше қалпақша пайдалансаңыз, олардың бір-біріне тимеуін қадағалаңыз.
Споралардың бөлінуі үшін саңырауқұлақтарға ылғал қажет. Қалпақшаны контейнермен немесе қақпағы тығыз жабылатын банкемен жабыңыз. Контейнердің ішкі қабырғаларын бүріккіш арқылы сумен жеңіл сулаңыз. Бұл қажетті микроклимат жасайды және споралардың кебуіне жол бермейді. Бірақ су тым көп болмауы керек, себебі артық конденсат ізді бүлдіруі мүмкін.
Контейнерді қараңғы әрі салқын жерге қойыңыз, онда температура тұрақты болып, кенеттен өзгермейді. Споралар материалға түсе бастайды, сурет салып, із қалдырады. Көптеген саңырауқұлақтарға анық және толық із жасау үшін 24 сағат жеткілікті. Дегенмен, қалпақшасы үлкен болса, процесс 36 сағатқа дейін созылуы мүмкін.
Уақыт өткен соң, ізді бүлдіріп алмау үшін қалпақшаны пинцетпен мұқият алып тастаңыз. Споралар анық сурет қалыптастырғанына көз жеткізіңіз. Егер із жеткіліксіз болса, басқа қалпақшамен қайталап көріңіз немесе ағымдағы қалпақшаны бірнеше сағатқа тағы қалдырыңыз.
Ізді қаптамас бұрын, оны құрғату керек. Споралар материал бетінде нығайып қалуы үшін ізді таза, құрғақ жерде 15–30 минутқа қалдырыңыз. Ізді шаңнан қорғау үшін үстіне ылғал сіңіргіші бар контейнер қойыңыз. Тікелей күн сәулесінен немесе күшті ауа ағынынан аулақ болыңыз, бұл ізге зиян келтіруі мүмкін.
Із толық құрғаған кезде, оны пинцет арқылы зип-лок пакеттің ішіне мұқият салыңыз. Пакеттің тығыз жабылғанына көз жеткізіңіз, бұл ізді ылғал мен ластанудан қорғайды. Зип-локты міндетті түрде белгілеңіз: саңырауқұлақтың түрін, жинау күнін және басқа да маңызды ақпаратты (мысалы, саңырауқұлақ жиналған жерді немесе субстрат сипаттамаларын) көрсетіңіз.
Споралық іздерді сақтау
Споралық іздерді дұрыс сақтау — олардың ұзақ уақыт өміршеңдігі мен болашақта қолдануға жарамдылығын қамтамасыз етудің негізгі шарттарының бірі. Споралардың белсенді болып қалуы үшін бірнеше маңызды ережелерді сақтау қажет.
Температура
Споралық іздерді ең жақсы сақтау температурасы +2 °C-ден +8 °C-ге дейінгі диапазон болып табылады. Мұндай жағдайлар споралардың қартаюын баяулатып, олардың бұзылуына жол бермейді.
- Сақтау орны: Тоңазытқыштың есігі — тұрақты температураны және күрт өзгерістердің болмауын қамтамасыз ететін тамаша нұсқа.
- Қашан сақтану керек: Спораларды ешқашан мұздатпаңыз! Төмен температуралар споралардың жасушалық құрылымдарын бұзады, бұл олардың өну қабілетін жоғалтуына әкеледі.
Сақтау шарттары
- Жарықтан сақтаңыз: Споралар жарыққа, әсіресе ультракүлгін сәулелерге өте сезімтал, бұл олардың құрылымын бұзуы мүмкін. Іздерді қараңғы жерде сақтаңыз немесе жарық өткізбейтін контейнерлерді қолданыңыз.
- Ылғалдылықты бақылау: Ылғалдылық споралардың басты жауы болып табылады, себебі ол көгерудің пайда болуына және іздің бұзылуына әкелуі мүмкін. Мұны болдырмау үшін силикагель сияқты ылғал сіңіргіш заттарды немесе пакетке күріш салып пайдаланыңыз. Бұл контейнердің немесе зип-локтың ішіндегі қажетті құрғақтықты қамтамасыз етеді.
Сақтау мерзімі
- Ұзақ сақтау: Барлық сақтау шарттарын орындаған жағдайда споралық іздер 5 жылға дейін өміршең болып қалады. Алғашқы екі жылда олардың өну әлеуеті ең жоғары деңгейде сақталады және оларды қосымша дайындықсыз қолдануға болады.
- Ескі іздерді гидратациялау: Егер іздің жасы екі жылдан асса, оны пайдаланар алдында гидратация жасау ұсынылады. Ол үшін споралық суспензия дайындап, оны шприцке су құйып, бірнеше күнге тоңазытқышқа қойыңыз. Бұл спораларды "оятуға" және олардың белсенділігін арттыруға көмектеседі.
Қосымша ұсыныстар
- Қаптаманың герметикалығы: Ылғал мен шаңның кіруіне жол бермеу үшін сапалы зип-локтарды немесе герметикалық контейнерлерді қолданыңыз.
- Тұрақты тексеру: Іздерді мезгіл-мезгіл тексеріп, көгеру, конденсат немесе түсінің өзгеруі сияқты зақымдану белгілерін байқаңыз. Егер проблема анықталса, бүлінген ізді басқа үлгілерді ластанудан қорғау үшін жою керек.
Дереккөздер:
- Healing-Mushrooms.net. "The Ultimate Guide to Making and Collecting Mushroom Spore Prints."
- MushroomSite.com. "The Ultimate Guide to Creating Spore Prints for Mushroom Cultivation."
- Green Submarine. "Making a Spore Print."
